مقالات مدیریت
زنجیره تامین چیست و مدیریت آن چگونه است؟
حدودا ۲۰۰ سال پیش موضوع تولید انبوه برای کسب وکارها مطرح نبود. بیشتر تولیدکننده‌ها مواد اولیه را از تامین‌کنندگان محلی تهیه می‌کردند و محصول تولیدشده عمدتا بین مصرف‌کنندگان محلی توزیع می‌شد. رفته‌رفته بحث تولید انبوه در کسب و کارها داغ شد. تحولاتی در صنعت رخ داد و تولیدکنندگان متوجه شدند توان تولیدشان بیشتر از مقداری است که در حال تولید هستند.
این موضوع چند عیب بزرگ داشت؛ اول اینکه تامین‌کننده‌های محلی توان تامین مواد اولیه در اِشِل بزرگ‌تر را نداشتند. دوم اینکه برای فروش محصول بیشتر باید تقاضای بیشتری وجود می‌داشت؛ درحالی‌که مصرف‌کنندگان محلی به محصول بیشتر نیاز نداشتند.
تا زمانی که تامین و تولید و توزیع به‌صورت محلی انجام می‌شد، هزینه‌ها و سود کاملا مشخص و قابل کنترل بود؛ اما وقتی کسب و کارها توسعه پیدا کردند، هزینه‌هایی به کسب و کارها تحمیل شد؛ مانند هزینه تهیه مواد اولیه از شهرها و گاهی کشورهای دیگر، هزینه نگهداری محصولات و انبار، هزینه باربری و توزیع محصول به شهرها و گاهی کشورهای دیگر.
این‌طور بود که شرکت‌ها به فکر مدیریت هزینه‌های تحمیل‌شده افتادند؛ بنابراین موضوع زنجیره تامین مطرح شد و مدیریت زنجیره تامین در کسب و کارها اهمیت پیدا کرد. در این مقاله از مدیربان می‌خواهیم درباره زنجیره تامین و مدیریت آن صحبت کنیم. با ما همراه باشید.
زنجیره تامین چیست؟
زنجیره تامین، شبکه‌ای از سازمان‌ها، افراد، فعالیت‌ها، اطلاعات و منابعی است که برای طراحی و تولید یک محصول یا خدمت، تحویل به مشتری نهایی و پشتیبانی باهم همکاری می‌کنند. به عبارت ساده‌تر، زنجیره تامین مسیری است که یک محصول از تامین مواد اولیه تا رسیدن به دست مشتری نهایی طی می‌کند.
زنچیره تامین شبکه‌ای گسترده از تامین‌کنندگان، تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان، عمده‌فروشان و مشتریان است. از مزرعه‌ای که پنبه تولید می‌کند تا کارخانه‌ای که لباس می‌دوزد و مغازه‌ای که آن را می‌فروشد، همه بخشی از یک زنجیره تامین هستند؛ بنابراین از افرادی که در مزارع تولید پنبه کار می‌کنند گرفته تا فروشنده و تمامی فرآیندهای طی‌شده در این مسیر بخشی از زنچیره تامین یک کسب و کار هستند.
تعریف مدیریت زنچیره تامین به زبان ساده
هدف مدیریت زنجیره تامین چیست؟
هنر مدیریت زنجیره تامین این است که بین تمامی مراحل تولید، بازاریابی و فروش، توزیع محصول و حتی خدمات پس از فروش هماهنگی ایجاد کند.
اما ایجاد هماهنگی و کنترل تنها هدف مدیریت زنجیره تامین نیست. در هدف اصلی این است که تمام فرایندها به‌نحوی مدیریت شود که هزینه‌ها به حداقل برسد، کیفیت محصولات حفظ شود و خدماتی که به مشتریان ارائه می‌شود، در بالاترین سطح ممکن باشد.
مدیریت زنجیره تامین، یک فرآیند عملیاتی نیست؛ بلکه یک استراتژی کلیدی در کسب و کارهای امروزی است. این استراتژی شامل کلیه فعالیت‌های مرتبط با جریان مواد، اطلاعات و جریان‌های مالی از تامین کننده اولیه تا مشتری نهایی است.
چرا مدیریت زنجیره تامین اهمیت دارد؟
SCM ابزاری قدرتمند برای دستیابی به اهداف استراتژیک سازمان است. با به‌کارگیری این استراتژی، سازمان‌ها می‌توانند بهره‌وری خود را افزایش دهند، هزینه‌ها را کاهش دهند و در نهایت به سودآوری بیشتری برسند.
شاید یکی از دلایل اهمیت SCM کاهش هزینه‌های تحمیل‌شده به کسب و کار باشد؛ اما اهمیت اصلی این استراتژی در عصر جهانی شدن و رقابت شدید امروز، ایجاد یک مزیت رقابتی برای سازمان است که جایگاه سازمان در بازار را مشخص می‌کند.
مقاله پیشنهادی ما برای مطالعه: مزیت رقابتی چیست؟
برای مثال شرکت copmaq در سال ۱۹۹۵ حدود ۱ میلیارد دلار ضرر کرد؛ چون نتوانسته بود محصول را به‌موقع دست مشتری برساند و این امر باعث شد شرکت جایگاه خود را در بازار از دست بدهد.
این مزیت رقابتی از طریق کاهش هزینه‌ها، افزایش سرعت پاسخگویی به تقاضای مشتری، بهبود کیفیت محصولات و خدمات و افزایش انعطاف‌پذیری در برابر تغییرات بازار به دست می‌آید. مدیریت موثر زنجیره تامین اهمیت دارد؛ زیرا باعث جریانات زیر می‌شود:
- با مشخص کردن جایگاه سازمان در بازار برای سازمان مزیت رقابتی ایجاد می‌کند؛
- با بهینه‌سازی فرایندها و کاهش ضایعات باعث کاهش هزینه‌هایی مانند هزینه‌های تولید، انبارداری، حمل‌ونقل و سایر هزینه های مرتبط می شود؛
- با کاهش زمان بین دریافت سفارش از مشتری و تحویل محصول باعث می‌شود سرعت پاسخگویی به تقاضا افزایش پیدا کند؛
- با کنترل دقیق بر تمام مراحل زنجیره تامین و اطمینان یافتن از کیفیت به افزایش کیفیت محصولات و خدمات کمک می‌کند؛
- با ارائه محصولات و خدماتِ باکیفیت و برآورده‌سازی نیازهای مشتریان به‌صورت کامل و در زمان مناسب رضایت مشتری را بیشتر می‌کند؛
- با مدیریت اختلالات در تامین مواد اولیه، تغییرات در قوانین و مقررات، بلایای طبیعی و…ریسک و انعطاف‌پذیری را مدیریت می‌کند؛
- با ارائه محصولات و خدماتِ باکیفیتِ بالاتر و هزینه کمتر نسبت به رقبا مزیت رقابتی پایدار ایجاد می‌کند.
فرایندهای اصلی مدیریت زنجیره تامین چیست؟
همان‌طورکه گفتیم، مدیریت زنجیره تامین شامل مجموعه‌ای از فرآیندهای مرتبط به هم است که از مرحله تامین مواد اولیه تا رسیدن محصول نهایی به دست مشتری را پوشش می‌دهد.
این فرآیندها برای اطمینان از جریان روان مواد، اطلاعات و کالاها در سراسر زنجیره طراحی شده‌اند و عبارتند از:
۱. برنامه ریزی زنجیره تامین
اولین مرحله از فرایند مدیریت زنجیره تامین برنامه‌ریزی است که شامل پیش‌بینی تقاضا، برنامه‌ریزی تولید و برنامه‌ریزی موجودی است.
منظور از پیش‌بینی تقاضا تخمین میزان تقاضا برای محصولات در آینده با استفاده از داده‌های تاریخی و تحلیل‌های آماری است.
منظور از برنامه‌ریزی تولید، تعیین میزان تولید محصولات براساس پیش‌بینی تقاضا و ظرفیت تولید است و درنهایت منظور از برنامه‌ریزی موجودی، تعیین سطح بهینه موجودی مواد اولیه برای محصولات در جریان تولید و محصولات نهایی است.
۲. تامین مواد اولیه
تامین مواد اولیه شامل چند مرحله است که در ادامه می‌بینید:
- انتخاب تامین‌کنندگان مناسب براساس معیارهایی مانند کیفیت، قیمت، قابلیت اطمینان و زمان تحویل؛
- بستنِ قرارداد با تامین‌کنندگان و تعیین شرایط خرید؛
- مدیریت روابط با تامین‌کنندگان و ایجاد روابط قوی و پایدار با آن‌ها.
۳. تولید محصولات
- تعیین ترتیب تولید محصولات و تخصیص منابع به هر محصول؛
- کنترل کیفیت و اطمینان از کیفیت محصولات در تمام مراحل تولید؛
- بهبود فرآیندهای تولید از طریق شناسایی و رفع گلوگاه‌های تولید و بهبود بهره‌وری.
۴. انبارداری و توزیع
۵. مدیریت بازگشت کالا
۶. مدیریت اطلاعات
۷. مدیریت ریسک
حوزه‌های مدیریت زنجیره تامین کدامند؟
تامین مواد اولیه
تولید
توزیع
مدیریت موجودی
خدمات پس از فروش
مدیریت اطلاعات
مدیریت زنجیره تامین چه عناصر و اجزایی دارد؟
مدیریت زنجیره تامین چه اصولی دارد؟
زنجیره تامین نه‌تنها برای کسب وکارها اهمیت استراتژیک دارد، بلکه بر مبنای اصولی استوار است تا کسب وکارها به کمک آن عملکرد خود را بهینه کنند. بعضی از اصول مدیریت تامین را در ادامه باهم می‌خوانیم:
تمرکز بر مشتری
زنجیره تامین به این صورت عمل می‌کند که کسب و کار بتواند محصول خود را در زمانی که مشتری تقاضا دارد، در جایی که مشتری می‌خواهد، از طریقی که مشتری تمایل دارد (طریقه خرید) و با قیمت رقابتی به مشتری ارائه دهد؛ بنابراین تمام فعالیت‌های زنجیره تامین با هدف برآورده کردن نیاز مشتری انجام می‌شود.
همکاری و هماهنگی
در زنجیره تامین ما با زنچیره‌ای از فرایندها مواجه نیستیم؛ بلکه با شبکه مواجهیم. تمامی اعضای این شبکه از تامین‌کنندگان گرفته تا مشتری باید هماهنگی داشته باشند تا هدف نهایی یعنی کاهش هزینه‌ها و جاگیری در بازار اتفاق بیوفتد و مشتری نیز رضایت داشته باشد.
ارزیابی و مدیریت ریسک
پیش‌بینی و شناسایی ریسک‌هایی که احتمالا بر زنجیره تامین تاثیر می‌گذارند و همچنین تدوین برنامه‌ای برای مقابله با ریسک‌ها، یکی از مهم‌ترین اصول در مدیریت زنجیره تامین است.
نوآوری و خلاقیت
استفاده از فناوری، داشتن ایده‌های نو در طراحی و بهبود محصول، ایجاد و توسعه فرهنگ سازمانی برای حمایت از خلاقیت، همه‌وهمه بر بهبود فرآیند و زنجیره تامین اثر می‌گذارند.
پایداری
داشتن زنجیره تامینی که در طولانی مدت سودآور باشد و درعین‌حال اثرات زیست‌محیطی کمی داشته باشد، یکی از اصول مدیریت زنجیره تامین است؛ زیرا محیط زیست را نمی‌توان نادیده گرفت.
تمرکز بر ارزش
کاهش هزینه‌ها مهم است؛ اما نمی‌توانیم کیفیت محصول را فدای کاهش هزینه کنیم؛ زیرا افزایش رضایت مشتری است که سهم سازمان در بازار را مشخص می‌کند.
یکپارچگی
یکپارچه بودن فرایندها می‌تواند از بروز خطا جلوگیری کند.
بهبود مستمر
مدیریت زنجیره تامین یک فرایند پویاست؛ بنابراین نیاز است سازمان‌ها به‌دنبال بهبود فرایندهای SCM باشند.
سخن پایانی
امروزه کسب‌وکارها برای موفقیت به زنجیره تامین کارآمد و انعطاف‌پذیر نیاز دارند. یک زنجیره تامین قوی می‌تواند به کسب‌وکارها کمک کند؛ زیرا در کسب و کارهای امروزی این محصولات نیستند که به رقابت با یکدیگر می‌پردازند، بلکه زنجیره تامین هرکدام از کسب و کارها در مقابل یکدیگر قرار می‌گیرند.
برای مثال در صنعت تولید تلفن‌های هوشمند دو برند مطرح بازار اپل و سامسونگ هستند. چیزی که دیده می‌شود این است که آیفون در مقابل گلکسی قرار گرفته؛ اما درواقع عملکرد کل زنجیره تامین این دو شرکت در موفقیت محصولاتشان و گرفتن سهم بیشتری از بازار موثر است.