دارایی چیست و انواع آن کدام است؟

به زبان ساده، دارایی هرچیزی است که ارزش مالی داشته باشد و بعداً پول شما را زیاد کند. اگر کسب و کار خود را یک ساختمان تصور کنید، ستون‌هایی که بار ساختمان را به دوش می‌کشند، دارایی‌های کسب و کار شما هستند. در این مقاله سعی داریم با زبانی ساده، شما را بیشتر با دارایی و انواع آن آشنا کنیم. مدرسه کسب و کار مدیربان همیشه در کنار شماست تا مفاهیم مالی را به‌طور کامل و به‌آسانی فرا بگیرید.

دارایی چیست؟

مفهوم دارایی (Aseet) یکی از سرفصل‌های است که دوره مدیریت مالی برای مدیران غیرمالی تدریس می‌شود. دارایی، هر منبع باارزشی است که مالکیت آن در دست مدیر کسب و کار است و انتظار می‌رود در آینده برای کسب و کار ارزش اقتصادی ایجاد می‌کند. 

دارایی‌ها می‌توانند قابل دیدن (مشهود) باشند یا غیرقابل دیدن (نامشهود)؛ می‌توانند نقدپذیری بالا داشته باشند (دارایی‌های جاری) یا نقد شدن آن‌ها زمان زیادی بطلبد (دارایی غیرجاری). با وجود این تفاوت‌ها، دارایی‌های ویژگی‌های مشترکی هم دارند.

دارایی‌ها چه ویژگی دارند؟

در بخش قبل با تعریف دارایی آشنا شدید. این منابع اقتصادی ویژگی‌هایی دارند که عبارتند از:

• ارزش اقتصادی: دارایی‌های باید ارزش نقدی و پولی داشته باشند.
• کنترل‌پذیری: مدیر کسب و کار باید بتواند دارایی را کنترل کند.
• منافع آتی: از دارایی‌ها انتظار می‌رود بتوانند در آینده منافع اقتصادی برای کسب و کار ایجاد کنند.
• قابل اندازه‌گیری: دارایی باید به شکلی باشد که بتوان ارزش آن را اندازه‌گیری کرد.

انواع دارایی ها در ترازنامه

دارایی‌ها دسته‌بندی‌های متفاوت و متنوعی دارند؛ مانند دارایی‌های زیستی یا زنده (مانند گوسفند و مرغ)، دارایی‌های نامشهود (مانند برند شرکت که فیزیکی و ملموس نیست)، دارایی‌های عملیاتی (مانند مواد اولیه که در عملیات اصلی شرکت موثر است) و… . با وجود این دسته‌بندی‌ها، در ترازنامه دو دسته کلی دارایی هستند:

1. دارایی‌های جاری؛
2. دارایی‌های غیرجاری.

پیش از اینکه با دارایی‌های جاری و دارایی‌های غیرجاری آشنا شوید، لازم است این نکته را بدانید: در بیلان حسابداری (ترازنامه)، چه در بخش دارایی‌های جاری و چه در بخش دارایی‌های غیرجاری، دارایی‌ها را به ترتیب راحتی آن‌ها در تبدیل شدن به وجه نقد، از بالا به پایین می‌نویسند. در نتیجه به صورت کلی، ابتدا دارایی‌های جاری و سپس دارایی‌های غیرجاری یادداشت می‌شوند.

دارایی های جاری (Current Assets)

دارایی جاری به زبان ساده، دارایی است که خیلی راحت و سریع تبدیل به پول شود یا در فرایند تولید مصرف شود. در واقع دارایی جاری به دارایی می‌گویند که در یک سال یا یک دوره مالی (هر کدام که طولانی‌تر باشد) می‌تواند به وجه نقد تبدیل شود یا در عملیات شرکت مورد استفاده قرار گیرد.

به عنوان مثال در شرکت تولید الوار ممکن است چندسال طول بکشد تا یک چرخه تولید انجام شود و چوب‌ها آماده استفاده شوند. در این شرکت، چرخه عملیات در نظر گرفته می‌شود؛ زیرا طولانی‌تر از یک سال است.

در مقابل، شرکت‌هایی که مواد شوینده تولید می‌کنند ممکن است در چند روز مواد اولیه را به محصول تبدیل کنند. در این شرکت یک سال را در نظر می‌گیرند چراکه طولانی‌تر از چرخه عملیات شرکت است.

سایت Investopedia درباره دارایی‌های جاری می‌گوید: «دارایی‌های جاری دارایی‌های یک شرکت هستند که انتظار می‌رود ظرف یک سال یا در چرخه عملیاتی عادی شرکت (هر کدام که طولانی‌تر باشد) به پول نقد تبدیل شوند، فروخته شوند یا مصرف شوند».

دارایی‌های جاری در عملیات اصلی شرکت نقش مستقیم دارند. چند نمونه از دارایی‌های جاری عبارتند از:

وجه نقد (نقدینگی)

وجه نقد (Cash) همان پول است که در دست مدیر کسب و کار قرار دارد. این پول ممکن است در گاوصندوق شرکت باشد یا در حساب‌های بانکی (بدون سررسید) به نام شرکت؛ حساب‌های ریالی و ارزی. به وجه نقد، نقدینگی هم می‌گویند.

حساب‌های دریافتنی Accounts Receivable

به زبان ساده، حساب‌های دریافتنی همان پول شرکت است که در دست مدیر نیست و انتظار می‌رود به‌زودی به حساب شرکت واریز شود. مبالغی که در دست دیگران است و در طی سال یا دوره مالی (هر کدام طولانی‌تر است) به شرکت پرداخت می‌شود. حساب‌های دریافتنی به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1. حساب‌های دریافتنی تجاری (دریافتنی‌های تجاری)
2. حساب‌های دریافتنی غیرتجاری (دریافتنی‌های غیرجاری)

منظور از تجاری، آن دسته از مراودات مالی است که مربوط به فعالیت اصلی شرکت است و غیرتجاری یعنی هرگونه مراودات مالی که به فعالیت اصلی شرکت ارتباط مستقیمی نداشته باشد.

موجودی کالا inventory

این کالاها با نام موجودی مواد و کالا در صورت وضعیت مالی (ترازنامه) می‌آید:

• تعداد کالای تولید شده که در انبار وجود دارد؛
• محصولاتی که در میانه راه تولید قرار دارند و هنوز چرخه تولید را کاملاً طی نکرده‌اند (کالای در جریان ساخت)؛
• موادی که برای ساخته شدن محصول یا ارائه خدمات، خریداری شده‌اند؛
• کالاهایی که مصرف می‌شوند و به‌صورت غیرمستقیم در جریان فعالیت شرکت مصرف می‌شوند.

موجودی کالا به این خاطر که به‌آسانی می‌تواند تبدیل به وجه نقد شود، جزو دارایی‌های جاری به حساب می‌آید.

سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت Short-term Investments

به دارایی‌هایی سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت می‌گویند که هدف شرکت از تهیه آن‌ها عبارت است از:

• از طریق دریافت سود یا اجاره، منفعت دریافت کند؛
• ارزش آن افزایش یابد و با فروش آن در آینده، منفعت کسب کند. 

انتظار می‌رود سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت در کمتر از یک سال یا یک چرخه تولید (هر کدام طولانی‌تر است) نگهداری شوند. خریدن سهام سایر شرکت‌ها و تهیه سپرده‌های سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت، دو نمونه برای سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت هستند.

دارایی های غیرجاری Non-current Assets

دارایی غیرجاری به زبان ساده، هر دارایی است که زمان بیشتری لازم دارد تا تبدیل به پول شود. در واقع دارایی‌های غیرجاری دارایی‌هایی هستند که نقد شدن آن‌ها بیشتر از یک سال یا یک دوره مالی زمان نیاز داشته باشد (هر کدام که طولانی‌تر است). چند نمونه از دارایی‌های غیرجاری عبارتند از:

دارایی‌های ثابت مشهود Property, Plant and Equipment (PP&E)

دارایی‌های ثابت مشهود دارایی‌های هستند که می‌توان گفت مصرف نمی‌شوند (فارغ از استهلاک آن‌ها) و جایگاه آن‌ها معمولاً ثابت است. انتظار می‌رود بیش از یک سال یا یک دوره مالی مورد استفاده قرار گیرند (هر کدام که طولانی‌تر است).

این دارایی‌ها برای استفاده در تولید یا عرضه محصولات، انجام خدمات، اجاره به دیگران و یا برای استفاده بخش اداری، به کار می‌روند. دارایی‌هایی مانند:

• زمین شرکت؛
• ساختمان شرکت؛
• تجهیزات تولیدی.

ارزش این دارایی‌ها در هنگام ثبت، براساس بهای تمام شده آن‌ها برآورد می‌شود. دارایی‌های ثابت مشهود در هر دوره مالی استهلاک دارند که به‌عنوان هزینه استهلاک آن دارایی در صورت‌های مالی لحاظ می‌شود.

این فرایند تا جایی ادامه دارد که عمر مفید دارایی (دوره انتفاع دارایی) تمام شود؛ پس از آن اگر دارایی مورد استفاده قرار بگیرد، هزنیه استهلاک لحاظ نمی‌شود.

دارایی‌های نامشهود Intangible Assets

دارایی‌های نامشهود به دارایی‌هایی گفته می‌شود که قابل لمس نیستند و دیده نمی‌شوند. سایت AccountingTools درباره دارایی‌های نامشهود می‌گوید: «دارایی‌های نامشهود، دارایی‌های غیرپولی و قابل شناسایی هستند که شکل فیزیکی ندارند». دارایی‌های نامشهود ۳ ویژگی دارند:

1. برای استفاده در تولید، عرضه کالا (یا خدمات) و یا اجاره به دیگران یا در بخش اداری، توسط شرکت نگهداری شوند؛
2. با هدف استفاده بیشتر از یک سال یا یک چرخه تولید (هر کدام طولانی‌تر است) نگهداری شود؛
3. قابل شناسایی و تشخیص باشد.

این دارایی‌ها از آن جهت ارزشمند هستند که برای مالک خود، حقوق و امتیازاتی دارند. چند نونه از دارایی‌های نامشهود عبارتند از:

• حق انتشار آثار هنری و علمی؛
• حق ثبت اختراع؛
• برند؛
• حق تألیف؛
• حق چاپ و انتشار؛
• سرقفلی فروشگاه.

دارایی‌های نامشهود هم عمر مفید دارند که توسط کارشناسان اندازه‌گیری و شناسایی می‌شود.

سرمایه‌گذاری بلندمدت Long-term Investments

مبالغی که شرکت در بخش‌های مختلفی سرمایه‌گذاری می‌کند تا در آینده منافع مالی ببرد، سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت محسوب می‌شوند.

 این مبالغ باید مدت زمان نسبتاً طولانی در آن بخش‌ها بماند و پس از آن زمان، می‌توان پول را برداشت کرد. مدت زمان بازگشت سرمایه در سرمایه‌گذاری بلندمدت بیشتر از یک سال یا یک دوره مالی است (هر کدام که طولانی‌تر باشد).

نحوه ثبت دارایی در ترازنامه

ثبت دارایی‌ها در ترازنامه (Balance Sheet) سه نکته مهم دارد که باید رعایت شوند تا ترازنامه شرکت شما طبق استانداردهای حسابداری باشد.

1. دارایی‌ها به ترتیب نقدشوندگی، از بالا به پایین نوشته می‌شوند؛ به‌گونه‌ای که ابتدا وجه نقد (نقدینگی) و حساب‌های دریافتنی و سپس موجودی کالا نوشته می‌شود و در انتها هم سرمایه‌گذاری بلندمدت و ساختمان و زمین شرکت نوشته می‌شوند.
2. دارایی‌ها را معمولاً با توجه به زمانی که جزو کسب و کار شما به حساب آمدند، ارزش‌گذاری می‌کنند و در صورت وضعیت مالی (ترازنامه) همان ارزش را یادداشت می‌کنند؛ البته استثناهایی وجود دارند. مثلاً دارایی‌هایی که دچار استهلاک می‌شوند، هر ساله مبلغی از ارزش آن‌ها کاسته می‌شود.
3. استهلاک دارایی‌ها آخرین موردی است که در بخش دارایی یادداشت می‌شود که عددی منفی است و از مجموع ارزش دارایی‌ها کسر می‌شود.

شیوه محاسبه استهلاک دارایی‌ها

در بخش قبل اشاره شد که برخی دارایی‌ها دچار استهلاک (Depreciation) می‌شوند که باعث می‌شود ارزش آن‌ها سال به سال کاسته شود. برای محسابه استهلاک دارایی‌ها روش‌های مختلفی وجود دارد؛ مانند:

• روش خط مستقیم؛
• روش نزولی؛
• روش میزان تولید.

کاربردی‌ترین روش محاسبه استهلاک به علت آسان بودن محاسبه آن، روش خط مستقیم است. در این روش، میزان استهلاک دارایی در سال‌های مختلف مصرف آن، یکسان در نظر گرفته می‌شود.

فرمول محاسبه استهلاک به روش خط مستقیم

هزینه استهلاک سالانه برابر است با بهای تمام شده (قیمت تمام شده) دارایی منهای ارزش اسقاط آن، تقسیم بر عمر مفید دارایی.

به زبان ریاضی (از چپ به راست):

عبارت‌هایی که در فرمول به کار رفتند عبارتند از:

هزینه استهلاک سالانه: مبلغی که هر سال، به علت استهلاک دارایی، از ارزش آن کسر می‌شود.

بهای تمام شده (قیمت تمام شده) دارایی: هزینه‌ای که برای خرید و آماده‌سازی دارایی پرداخت شده تا شرکت بتواند از آن استفاده کند.

ارزش اسقاط (ارزش باقیمانده یا ارزش لاشه): به زبان ساده، وقتی عمر مفید (دوره بهره‌وری) دارایی تمام شد، آن دارایی را چقدر از شما می‌خرند؟ به این مبلغ ارزش اسقاط (Salvage Value) می‌گویند.

عمر مفید (دوره بهره‌وری) دارایی: مدت زمانی که کسب و کار انتظار دارد از دارایی استفاده کند، عمر مفید (Useful Life) نام دارد.

برای بیشتر ارتباط گرفتن با این روش استهلاک، به مثال زیر توجه کنید:

مثال استهلاک به روش خط مستقیم Straight-line method

تصور کنید برای شرکت خود دستگاهی به قیمت ۵۰۰ میلیون تومان خریده‌اید. دوره بهره‌وری این دستگاه ۵ سال است و ارزش لاشه آن، ۵۰ میلیون تومان.

برای محاسبه هزینه استهلاک سالانه این دستگاه با روش خط مستقیم، ابتدا بهای تمام شده (قیمت تمام شده) دارایی را منهای ارزش باقی‌مانده عمر مفید آن می‌کنیم.

۵۰,۰۰۰,۰۰۰ – ۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ = 450,۰۰۰,۰۰۰

برای محاسبه هزینه استهلاک سالانه، عدد به دست آمده را تقسیم بر دوره بهره‌وری دستگاه می‌کنیم:

۵ ÷ ۴۵۰,۰۰۰,۰۰۰ = 90,۰۰۰,۰۰۰

در یک نگاه:

هزینه استهلاک سالانه این دستگاه برابر شد با ۹۰ میلیون تومان؛ در نتیجه سالانه ۹۰ میلیون تومان از ارزش این دستگاه کاسته می‌شود. این فرایند تا ۵ سال (عمر مفید دستگاه) ادامه می‌یابد و بعد از آن، دستگاه به‌عنوان دارایی مستهلک شناخته می‌شود و دیگر از ارزشش کم نمی‌شود و تا زمانی که در فرایند تولید حضور دارد، با همان ارزش در صورت‌های مالی نوشته می‌شود؛ یعنی بعد از اینکه ۵ سال، هر سال ۹۰ میلیون تومان، از ارزش دارایی کسر شد (مجموعاً ۴۵۰ میلیون تومان استهلاک)، دستگاه با ارزش استهلاک‌یافته خود (۵۰ میلیون تومان) نوشته می‌شود.

عوامل موثر بر ارزش دارایی‌ها

با انواع دارایی و نحوه ثبت آن‌ها در ترازنامه آشنا شدید. سوالی که ممکن است پیش بیاید این است که ارزش دارایی‌ها را چه عواملی تعیین می‌کنند؟ این عوامل به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

1. عوامل داخلی؛
2. عواملی خارجی.

عوامل داخلی

عوامل داخلی مختلفی بر ارزش دارایی‌ها تاثیر می‌گذارند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

سودآوری: معمولاً دارایی‌های سودآور ارزش بیشتری دارند.

میزان تولید و بهره‌وری: دارایی‌هایی که بهره‌وری و کارایی بالایی دارند، ارزشمندتر به شمار می‌روند.

وضعیت فیزیکی و عمر مفید: دارایی‌های سالم و دارایی‌هایی که دوره بهره‌وری یا عمر مفید بیشتری برای آن‌ها باقی‌مانده، ارزش بیشتری دارند.

موقعیت مکانی: دارایی که موقعیت مکانی مناسبی نداشته باشد، استهلاک بیشتری می‌پذیرد و در نتیجه ارزش آن روزبه‌روز کمتر می‌شود و نهایتاً ارزش کمتری نسبت به دارایی مشابه خود اما در مکان مناسب، دارد.

نحوه نگهداری: نگهداری مناسب و استفاده درست از دارایی، ارزش دارایی را افزایش می‌دهد.

عوامل خارجی

عوامل خارجی زیادی می‌توانند بر ارزش دارایی تاثیر بگذارند. عواملی مانند:

نرخ بهره: افزایش نرخ بهره، ارزش برخی دارایی‌ها مانند اوراق قرضه را کاهش می‌دهد.

نرخ تورم: افزایش تورم باعث افزایش ارزش دارایی‌هایی مانند املاک می‌شود.

رشد اقتصادی: رشد اقتصادی معمولاً باعث افزایش ارزش دارایی‌ها می‌شود.

عرضه و تقاضا: افزایش عرضه و کاهش تقاضا معمولاً ارزش دارایی را کم می‌کنند.

رقابت: وجود رقبا می‌تواند باعث کاهش ارزش دارایی شود.

قوانین و مقررات: تغییر قوانین و مقررات می‌تواند باعث کاهش یا افزایش ارزش دارایی شود.

نوآوری و تکنولوژی: پیشرفت فناوری می‌تواند باعث کاهش ارزش دارایی یا افزایش آن شود؛ بستگی دارد دارایی به آن تکنولوژی مرتبط بشاید یا نه.