صورت سود و زیان چیست؟ + انواع، اقلام به همراه مثال

یکی از مباحث مهم مدیریت مالی برای مدیران غیر مالی، صورت سود و زیان است. صورت سود و زیان فعالیت اقتصادی و مالی کسب و کار را در بازه زمانی مشخص نشان می‌دهد. اجزای صورت حساب سود و زیان عبارتند از: درآمد‌ها، هزینه‌ها (عملیاتی و غیرعملیاتی و بهای تمام شده) و سود (ناخالص، عملیاتی و سود قبل از مالیات).

خروجی نهایی این گزارش میزان سود یا زیان خالص شرکت را نشان می‌دهد. با مدرسه کسب و کار مدیربان همراه باشید تا صورت سود و زیان را با زبانی ساده برای شما شرح دهیم.

هدف از تهیه صورت سود و زیان چیست؟

صورت سود و زیان که یکی از اصلی‌ترین صورت های مالی است، به‌طور دقیق بر میزان سودآوری شرکت تمرکز دارد. با توجه به اجزای صورت سود و زیان، مدیران می‌توانند با تسلط به میزان درآمدها و هزینه‌ها، تصمیمات بهتری برای ادامه مسیر کسب‌وکارشان بگیرند.

مخاطبان دیگر این صورت مالی، بانک‌ها و سرمایه‌گذاران هستند که می‌توانند با مطالعه صورت سود و زیان، از وضعیت مالی شرکت مطلع شوند.

انواع صورت سود و زیان

صورت سود و زیان به دو شکل تهیه می‌شود: تک مرحله‌ای و چندمرحله ای. 

سود و زیان تک‌مرحله‌ای

در این روش، ابتدا تمامی درآمدهای شرکت را می‌نویسیم و بعد از آن، تمامی هزینه‌ها را یادداشت می‌کنیم. سپس به‌یک‌باره مجموع هزینه‌ها را از مجموع درآمدها کسر می‌کنیم. تمامی این فرایند در یک مرحله انجام می‌شود. 

سود و زیان چندمرحله‌ای

تفاوت این روش با روش یک‌مرحله‌ای این است که طی چند مرحله و گام‌به‌گام به سود خالص نزدیک می‌شویم. ابتدا بهای تمام شده کالا را از درآمدهای شرکت کسر می‌کنیم و به سود ناخالص یا ناویژه می‌رسیم. سپس هزینه‌های عملیاتی را از سود ناخالص کم می‌کنیم و سود عملیاتی را به دست می‌آوریم.

سپس هزینه‌های غیر عملیاتی را از سود عملیاتی کسر می‌کنیم و سودِ قبل از مالیات به دست می‌آید. حال، مالیات را از سود قبل از مالیات کم می‌کنیم و به سود خالص می‌رسیم

انواع روش‌های ارائه صورت سود و زیان

صورت‌های سود و زیان به دو روش حسابداری می‌شوند: نقدی و تعهدی. 

روش حسابداری نقدی

در این روش درآمدها و هزینه‌ها فقط زمانی ثبت می‌شوند که وجه نقد دریافت یا پرداخت شود.

روش حسابداری حسابداری

در این روش به محض شناسایی شدن درآمد یا هزینه، در گزارش صورت سود و زیان ثبت می‌شود؛ درواقع صبر نمی‌کنیم وجه آن نقد شود.

اقلام صورت سود و زیان

مواردی که در صورت‌های سود و زیان آورده می‌شوند عبارتند از:

درآمد

وبسایت مرجع Invesopedia درآمد را این‌گونه تعریف می‌کند: «مجموع پولی که شرکت از فروش کالا و خدمات در دوره زمانی مشخص به دست می‌آورد».

درآمد می‌تواند به فعالیت های اصلی کسب‌وکار مربوط باشد که به آن درآمد عملیاتی می‌گویند؛ مانند شرکت فروش گل و گیاه که گیاه می‌فروشد.

همچنین ممکن است درآمد شرکت ارتباطی به فعالیت‌های اصلی شرکت نداشته باشد. در این صورت به آن درآمد غیرعملیاتی می‌گویند؛ مانند یک درآمد حاصل از فروش گلدان های اضافی در یک شرکت ساخت‌وساز.

بهای تمام شده کالا و خدمات

بهای تمام شده همه هزینه‌هایی است که مربوط به تولید محصول یا ارائه خدمت می‌شود؛ مانند هزینه مواد اولیه، هزینه استهلاک تجهیزات تولیدی و هزینه‌های نیروی انسانی که در بخش تولید فعالند.

سود ناخالص یا سود ناویژه

اگر تمام هزینه‌های تولید محصول یا خدمت (بهای تمام شده) را حساب کرده و از مجموع درآمد کم کنیم، به سود ناخالص یا ناویژه می‌رسیم.

به عنوان شرکتی را تصور کنید که برای تولید محصولاتش ۱۰میلیون تومان خرج می‌کند (بهای تمام‌شده) و محصولات را به قیمت ۱۱میلیون تومان می‌فروشند. در نتیجه سود ناخالصشان برابر است با ۱میلیون تومان.

هزینه

هزینه میزان پولی است که شرکت باید نقداً بپردازد. برخی هزینه‌ها مربوط به فرآیند اصلی کسب‌وکار هستند؛ مانند هزینه حقوق و دستمزد کارکنان  که به آن‌ها هزینه‌های عملیاتی می‌گویند.

برخی از هزینه‌ها به فعالیت‌های اصلی شرکت ارتباطی ندارند؛ مانند هزینه بهره وامی که شرکت گرفته است. به این نوع هزینه‌هاهزینه غیرعملیاتی گفته می‌شود.

سود یا زیان خالص

برای به دست آوردن سود یا زیان خالص بعد از حساب کردن تمام درآمدهای عملیاتی و غیرعملیاتی و هزینه‌های عملیاتی و غیر عملیاتی، مجموع همه هزینه‌ها از مجموع همه درآمدها کسر می‌شود. سپس از عدد به دست آمده مالیات کسر می‌شود.

اگر عدد به دست آمده مثبت باشد، شرکت در دوره‌ای که گزارش گرفته شده است، به سود خالص رسیده است. اگر عدد منفی به دست آید، حاصل فعالیت شرکت در دوره‌ای که گزارش گرفته‌ شده است، زیان خالص بوده است

 به زبان ساده، زمانی که مجموع درآمدها از حاصل‌جمع هزینه‌ها و مالیات بیشتر باشد، به سود خالص رسیده‌ایم. اما وقتی مجموع هزینه‌ها و مالیات از درآمدها بیشتر باشد، شرکت زیان خالص کرده است.

نکته‌ای درباره‌ی سود ناخالص

در برخورد با سود ناخالص یا ناویژه اشتباهاتی رخ می‌دهد که به مرور زمان می‌تواند باعث آسیب شرکت و یا حتی ورشکستگی‌اش شود. دکتر فرهادی‌نیا می‌گوید: «حق ندارید به سود ناخالص دست بزنید!» زیرا هنوز هزینه‌هایی دارید که باید پرداختشان کنید.

سود خالص، بخشی از سود ناخالص است، نه خود آن. متأسفانه بسیاری از مدیران فکر می‌کنند همینکه هزینه‌های تولید محصولاتشان را از درآمد کسر کنند، سود خالص را حساب کرده‌اند. در صورتی که هنوز هزینه‌های عملیاتی و غیرعملیاتی و مالیات را حساب نکرده‌اند.

در ضمن، اگر همه این هزینه‌ها را بپردازید، ممکن است به سود خالص نرسید؛ زیرا این احتمال وجود دارد که زیان کرده باشید. بنابراین ابتدا محاسباتتان را تا سود خالص پیش ببرید، سپس به فکر برداشت از سود باشید.

انواع سود در صورت حساب سود و زیان

در صورت‎‌های سود و زیان، چند نوع سود به چشم می‌خورد که هر کدامشان از روشی به دست می‌آیند. در ادامه با هرکدام بیشتر آشنا می‌شویم. در مقاله انواع سود می‌توانید توضیحات کاملتری درباره سود چیست و انواع آن بخوانید.

سود ناخالص یا ناویژه

برای محاسبه سود ناخاص ابتدا درآمد حاصل از فروش محصولات حساب و سپس بهای تمام‌شده آن کسر می‌شود. هزینه‌هایی مانند مواد اولیه و بسته‌بندی و استهلاک تجهیزات تولید، جزوی از بهای تمام شده به شمار می‌روند.

بهای تمام شده در صورت سود و زیان شرکت‌هایی دیده می‌شود که محصول فیزیکی و ملموس می‌فروشند.

سود عملیاتی

سود عملیاتی سودی است که از فعالیت‌های اصلی شرکت به دست می‌آید. برای به دست آوردن سود عملیاتی باید هزینه‌های عملیاتی را از سود ناخالص یا ناویژه کسر کنیم.

هزینه‌های عملیاتی مربوط به مدیریت و فروش است مانند حقوق مدیران، هزینه استهلاک ساختمان اداری و هزینه اجاره دفتر فروش است.

سود قبل از مالیات

سود قبل از مالیات نشان می‌دهد پیش از کسر مالیات، کسب‌وکار چه مقدار سود به دست آورده است. این سود پس از کسر تمامی هزیه‌های عملیاتی و غیرعملیاتی از درآمدهای شرکت به دست می‌آید؛ ولی هنوز مالیات از آن کسر نشده است.

یکی از موارد اهمیت سود قبل از مالیات این است که با این شاخص می‌توان کسب‌وکار را با سایر رقبا مقایسه کرد؛ زیرا در کشورهای متفاوت، نرخ مالیات یکی نیست.

سود خالص

سایت AccountingTools برای تعریف سود خالص می‌گوید: «مبلغ باقی‌مانده پس از کسر همه هزینه‌ها، از جمله هزینه‌های عملیاتی و مالیات و بهره وام‌ها، از درآمد کل».

درواقع سود خالص همان سودی است که عاید شرکت شده است و دیگر هزینه‌ای نمانده که از آن کسر کنیم. تفاوت سود خالص با سود قبل از مالیات، کسر شدن مالیات بر درآمد است.

درباره روش محاسبه سود خالص در بخش های قبلی همین مقاله صحبت کردیم و پیشنهاد می‌کنیم به آنجا مراجعه کنید.

توجه داشته باشید که سود خالص و سود قابل تخصیص (سودی که به سهام داران اختصاص می‌یابد) همیشه یکی نیستند؛ زیرا ممکن است براساس قانون یا به صورت اختیاری، مبلغی از سود کنار گذاشته شود و سپس هرچه ماند، به سهام‌داران پرداخت شود.

قانون تجارت ایران، شرکت‌های سهامی عام و سهامی خاص را ملزم کرده ۵% از سود خالص سالانه خود را به عنوان اندوخته قانونی کنار بگذارند. این الزام تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که مبلغ اندوخته برسد به ۱۰% سرمایه‌ای که در اساسنامه شرکت ثبت شده است.

تفاوت ترازنامه و صورت سود و زیان

در مقاله ترازنامه چیست گفتیم که ترازنامه مانند عکسی است که وضعیت مالی شرکت را (از نظر دارایی‌ها، بدهی‌‌ها و سرمایه) در یک تاریخ مشخص نشان می‌دهد؛ به همین خاطر در قسمت بالای ترازنامه، تاریخ روز مشخصی را می‌نویسند که گزارش گرفته شده است.

در حالی که صورت سود و زیان مانند فیلم است و درآمدها، هزینه‌ها و سود یا زیان حاصل شده در یک دوره را گزارش می‌دهد؛ دوره زمانی که بالای صورت سود و زیان ذکر شده‌است.