مقالات مدیریت
مدیریت منابع انسانی یا بشری چیست؟
مدیریت منابع انسانی چیست و چه تعریفی دارد؟ مدیریت منابع بشری (Human Resource Management) یکی از انواع مدیریت در سازمان است که به مدیریت کارکنان سازمان و مهارت‌های آن (هم در داخل و هم در خارج از سازمان) مربوط می‌شود. Hrm را می توان فرآیند کسب، توسعه و حفظ منابع انسانی مؤثر در سازمان تعریف کرد؛ فرایندی که هدف آن تحقق اهداف سازمان به‌طور مؤثر و کارآمد است. از آنجایی‌که همه سازمان‌ها دارای نیروی انسانی هستند، دریافت خدمات کارکنان، توسعه مهارت‌های آن‌ها، ایجاد انگیزه در پرسنل با هدف بازدهی و کارایی بالاتر و اطمینان پیداکردن از تعهد مستمر آن‌ها نسبت به سازمان برای رسیدن به اهداف سازمانی بسیار مهم است.
این مقاله دارای نسخه صوتی است
در این مقاله تصمیم داریم درباره تعریف مدیریت منابع بشری و مفهوم آن به‌عنوان باارزش‌ترین سرمایه هر سازمان به‌طور مفصل صحبت کنیم؛ پس با مدیربان همراه باشید.
در ویدیوی زیر برشی از دوره آموزش مدیریت منابع انسانی مدیربان با تدریس استاد علیرضا اشرف را می‌بینید.
تفاوت نیروی انسانی و منابع انسانی
در این بخش می‌خواهیم درباره فرق بین نیروی انسانی و منابع انسانی صحبت کنیم. به‌طورکلی می‌توان گفت که نیروی انسانی بخشی از منابع انسانی است. درواقع نیروی انسانی به مجموعهٔ افرادی گفته می‌شود که در یک سازمان کار می‌کنند؛ درحالی‌که «منابع انسانی» به مجموعهٔ فرایندها، دارایی‌ها و مهارت‌های انسانی یک سازمان گفته می‌شود.
منابع انسانی زمینه را برای بالا بردن بازدهی نیروها و سازمان فراهم می‌کند. لازم به ذکر است مدیریت سرمایه انسانی (Human capital management) با نیروی انسانی و منابع انسانی تفاوت دارد؛ مدیریت سرمایه انسانی مجموعهای از روش‌های مدیریت منابع بشری است که بر نیازهای خاص و سازمان‌یافتۀ یک سازمان تمرکز دارد و در سه دسته اجرا می‌شود: جذب افراد، مدیریت نیروی کار، بهینه‌سازی نیروی کار (موسسه پژوهشی گارتنر ۲۰۱۲)
تعریف مدیریت منابع انسانی
مدیریت منابع انسانی (Human Resourse Management) که در این مقاله به اختصار به آن HRM می‌گوییم، یکی از موضوعات بسیار مهم در مدیریت منابع سازمان است و مجموعهای از فرآیندهاست که در کنار کار کردن با افراد شاغل در سازمان و درک و کنترل و شناخت رفتار آن‌ها در مسیر تحقق اهداف شرکت قدم بر‌می‌دارد.
به‌عبارتی در پاسخ به سؤال hrm چیست می‌توانیم بگوییم: مدیریت منابع انسانی رویکردی استراتژیک و منسجم برای مدیریت مؤثر و کارآمد افراد در یک شرکت یا سازمان است که به کسب‌وکار مدیران کمک می‌کند تا مزیت رقابتی کسب کنند و درعین‌حال که افراد به مدیران کمک می‌کنند، مدیران هم متوجه انسان بودن این افراد بوده و به نیاز‌ها و درک شرایط آن‌ها توجه می‌کنند. تنها در این صورت است که طبیعت و فطرت انسانی بین چرخ‌دنده‌های قدرت در سازمان‌ها له نمی‌شود.
فرض پایه‌ای نظریه مدیریت پرسنلی این است که انسان‌ها ماشین نیستند؛ بنابراین در این مدیریت به استفاده علمی و کاربردی از موضوعات و رشته‌هایی مانند رفتار سازمانی، روان‌شناسی، جامعه‌‌شناسی، روابط انسانی و… نیاز است.
ریچارد برانسون:
افراد را به‌اندازه کافی خوب آموزش دهید تا بتوانند شرکت شما را ترک کنند. از طرفی با آن‌ها به‌اندازه کافی خوب رفتار کنید تا شما را ترک نکنند.
تاریخچه مدیریت منابع انسانی
نقش منابع انسانی در پیشرفت سازمان‌ها و به‌تبع آن، موفقیت‌های اقتصادی بعضی از کشور‌ها بعد از جنگ جهانی دوم کاملا چشمگیر است؛ به همین دلیل در این بخش می‌خواهیم تاریخچه مدیریت منابع انسانی را توضیح دهیم.
گفتنی است که در ابتدا، وظایف مدیریت پرسنلی به‌اندازه امروز وسیع و گسترده نبوده؛ بلکه فقط به استخدام، اخراج یا کنترل کارکنان محدود می‌شده است. دانستن این نکته خالی از لطف نیست که در گذشته معمولاً این اقدامات جزو وظایف سرپرستان اجرایی سازمان محسوب می‌شده است.
با توسعه واحدهای تولیدی و افزایش تعداد کارکنان، مدیران سازمان دیگر فرصت نداشتند به مسائل استخدام، پرداخت حقوق، رسیدگی به پرونده‌ها و سوابق کارکنان بپردازند؛ بنابراین وظایف مربوط به امور کارکنان به بعضی از کارمندان محول شد؛ کارمندانی که کار آن‌ها فقط رسیدگی به این امور بود.
این گروه اولین متخصصان مدیریت پرسنلی (مدیریت منابع بشری) را تشکیل می‌دادند. جنبش رفاه کارگران که در اواخر سال ۱۸۰۰ میلادی آغاز شد، کارفرمایان را به این واقعیت آگاه کرد که باید به امور رفاهی کارکنان توجه کافی کنند. این طرز تفکر باعث شد شغلی تحت عنوان مسئول امور رفاهی در بسیاری از سازمان‌ها متولد و سرآغاز ایجاد حرفه مدیریت پرسنلی شود.
این سِمت در سازمان مسئولیت امور فرهنگی، مسکن، بهداشت، درمان، آموزش و وسایل ورزش و تفریح کارکنان را به عهده داشت. معمولاً اشخاصی به‌عنوان مسئول امور رفاهی انتخاب می‌شدند که سابقه کار در سازمان‌های خیریه و رفاه عمومی داشتند.
بعدها بسیاری از سازمان‌ها کلاس‌هایی تشکیل دادند تا اشخاصی را به‌منظور به‌کارگیری در مشاغل امور رفاهی تربیت کنند. این روند تا ظهور دوره رکود اقتصادی در دهه ۴۰ میلادی ادامه داشت. در این زمان تعداد زیادی از مردم که از کمک‌کردن به دیگران لذت می‌بردند، به سوی این حرف جذب شدند.
اولین کلاس دانشگاهی برای تربیت کادر امور استخدامی در سال ۱۹۱۵ توسط کالج دارت‌موث (Dartmouth) تشکیل شد. در ۱۹۱۹ حداقل دوازده کالج مختلف در آمریکا دوره‌هایی درزمینه مدیریت کارکنان ارائه می‌کردند. به‌طورکلی از اوایل ۱۹۲۵ مدیریت پرسنل به‌عنوان یک تخصص حرفه‌ای خودنمایی کرد و شرکت‌های بزرگ و ادارات مختلف دولت تشکیلاتی تحت این عنوان دایر کردند.
تلاش‌های استادان دانشگاه و برقراری ارتباط با مدیران اجرایی از طریق نشر مقالات مفید در معرفی اهمیت و تکنیک‌های مدیریت منابع بشری باعث شد که این تخصص به‌عنوان یک حرفه تخصصی شناخته شود. همین موضوع باعث گسترش فعالیت‌های مربوط به Human Resource Management شد.
نقش منابع انسانی (Hr) در سازمان
روند جدیدی که باعث اهمیت Hrm در تئوری و عمل شده است، نقش و رسالت این واحد سازمانی به‌عنوان مهم‌ترین عامل تعیین کیفیت و بهره‌وری در سازمان‌های دولتی و بازرگانی است. Hrm نقش مهمی در موفقیت سازمان‌ها دارد. این مدیریت با تأمین پرسنل باکیفیت، ایجاد انگیزه در کارکنان و ایجاد محیط کاری مطلوب، به سازمان‌ها کمک می‌کند تا اهداف خود را محقق کنند.
همچنین مدیریت نیروی بشری زیربنای اصلی توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است؛ به همین دلیل در نمودار سازمانی اغلب موسسات بزرگ، مدیران ارشد منابع انسانی در سطوح بالای سازمان‌ها و بلافاصله بعد از مدیرعامل قرار گرفتند و متناسب با وظایفشان در تصمیم گیری‌های استراتژیک سازمان مداخله مستقیم دارند.
دلایل اهمیت منابع انسانی
پس از اینکه با مفهوم منابع بشری و تفاوت آن با منابع انسانی آشنا شدیم، لازم است به دلایل اهمیت منابع انسانی آن بپردازیم. حیات هر سازمان به مدیریت منابع بشری آن سازمان وابسته و اصلی‌ترین سرمایه هر سازمان منابع انسانی آن است؛ منابعی که سازمان باید در راستای اهداف و اجرای راهبردهای خود آن را مدیریت کند.
اما به‌طورکلی دلایل اهمیت منابع انسانی موارد زیر است:
- منابع انسانی مهم‌ترین سرمایه هر سازمان هستند؛
- نیروی انسانی می‌تواند باعث افزایش بهره‌وری و کارایی سازمان شود؛
- نیروی انسانی می‌تواند باعث ایجاد مزیت رقابتی برای سازمان شود؛
- نیروی انسانی می‌تواند باعث بهبود رضایت مشتری شود.
اهداف مدیریت منابع انسانی
هدف اصلی مدیریت منابع انسانی این است که افراد مناسب برای مشاغل مناسب در سازمان در دسترس باشند؛ زیرا این امر زمینۀ رسیدن سازمان به اهداف کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدتش را فراهم می‌کند؛ بااین‌حال، می‌توان اهداف مدیریت پرسنلی را به چند هدف فرعی تقسیم کرد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
- استفاده بهتر از نیروی انسانی موجود؛
- ایجاد رضایت شغلی برای کارکنان و فراهم‌‍کردن شرایط برای ابراز وجود آن‌ها؛
- توسعه و بهبود کیفیت زندگی کاری پرسنل؛
- تقویت و ارتقای سیاست‌ها و رویه‌های اخلاقی سازمان؛
- ایجاد و حفظ رابطه‌ای بین کارکنان و مدیریت که رضایت هر دو طرف را به همراه داشته باشد. اهمیت حفظ این رابطه کمتر از ایجاد آن نیست؛
- همسویی اهداف فردی و گروهی با اهداف سازمانی؛
- انجام مراحل اداری و نظارتی مناسب برای دستیابی به این اهداف
فلسفه Hrm
در هر سازمانی منابع بسیاری وجود دارد؛ از منابع مالی گرفته تا منابع فیزیکی و منابع انسانی. ازآنجایی‌که نیروی انسانی (به‌عنوان بخشی از منابع انسانی) دارای خلاقیت، بهره وری، قدرت تفکر و… نسبت به دیگر منابع سازمان است؛ جایگاه برتر و بالاتری نسبت به دیگر منابع دارد. اینجاست که اهمیت و ارزش نیروی انسانی بازهم خودش را نشان می‌دهد.
باتوجه‌به این توضیحات و تعریف Hrm که در این مقاله به آن اشاره شد، فلسفه مدیریت منابع انسانی افزایش بهره وری و کارایی کارکنان و نداشتنِ دیدی ابزارگونه به نیروی انسانی است. طبیعی است که مدیریت بهینه منابع انسانی نیز زمینه‌ساز رشد کسب و کار و افزایش سودآوری و بقای کسب و کار است.
عملکرد بهتر نیروهای انسانی با فراهم کردن زمینه رشد فردی و کاری پرسنل، برقراری روابط انسانی نیکو و سازنده در سازمان، فراهم آوردن شرایط آموزش به کارمندان در زمینه های گوناگون، انگیزه‌بخشی به کارمندان، تقویت نقاط قوت کارمندان و تلاش در جهت رفع ضعف‌های آن‌ها محقق می‌شود.
طبیعی است که درنظرگرفتن این موارد شرایط ماندگاری کارکنان را در سازمان فراهم می‌کند؛ زیرا در چنین سازمانی به نیروی انسانی به‌عنوان بالاترین دارایی‌های شرکت نگاه می‌شود.
اصول مدیریت منابع انسانی
باتوجه‌به اینکه مدیران منابع انسانی در سرنوشت خدمتی پرسنل سازمان نقش تعیین‌کننده‌ای دارند، رعایت اصول اخلاقی توسط واحد Hrm نسبت به سایر حوزه‌های مدیریتی سازمان اهمیت بیشتری دارد و مدیران منابع انسانی باید به آن پایبند باشند؛ بعضی از اصول مدیریت منابع انسانی عبارتند از:
- همیشه مقام عالی انسانی را در محیط کار و دررابطه‌با نیروی انسانی در نظر بگیرید و به آن توجه کنید؛
- درباره منافع عموم براساس وجدان و بی‌نظری اقدام کنید؛
- وظایف و مسئو لیت‌های خود را بدون اینکه بخواهید برای خود موقعیت کسب کنید، به نحو شایسته انجام دهید؛
- تلاش کنید که اصل شایستگی را تعمیم و از تبعیض دوری کنید؛
- روابط حساس و حیاتی بین سازمان، کارکنان و جامعه را تشخیص دهید؛
- روشی را انتخاب کنید که باعث تقویت و شکوفایی استعدادهای بالقوه کارکنان شود؛
- برنامه‌هایی را تقویت کنید و به کار ببرید که باعث مشارکت و تلاش بیشتر کارکنان می‌شود؛
- به همان میزان که نسبت به مدیران سطح بالا احساس مسئولیت می‌کنید، در قبال کارکنان هم احساس مسئولیت کنید و در احقاق حق آن‌ها بکوشید؛
- در مسائل مربوط به کارکنان و مدیریت آن‌ها راه‌حل‌های عادلانه پیدا کنید؛
- درباره اطلاعات زندگی خصوصی پرسنل محرم باشید و آن‌ها را در اختیار دیگران قرار ندهید؛ مگر اینکه به صلاح آن کارمند باشد؛
- وظایف و ماموریت‌های هرکدام از کارکنان را شفاف و واضح مشخص کنید. شفافیت در ماموریت و وظیفه هر کارمند به‌همراه کمی حس استقلال و میدانی برای ابراز خلاقیت نقش بسیار ویژه‌ای در پیشبرد اهداف سازمان دارد.
- به کارکنان احترام بگذارید و با آن‌ها اخلاق حسنه داشته باشید.
چالش های Hr
مدیریت منابع انسانی مانند حوزه‌های دیگر با چالش‌هایی روبه‌روست؛ چالش‌هایی که اگر به آن‌ها توجه و راه حلی برای آن‌ها در نظر گرفته نشود، تبعات منفی زیادی برای شرکت داشته و آسیب‌های جدی به سازمان وارد می‌کند. بعضی از این آسیب‌ها عبارت‌اند ا:ز دست دادن نیروی کار، تحت‌الشعاع قرارگرفتن فرهنگ سازمان، کاهش راندمان نیروی انسانی سازمان و… .
این را هم در نظر بگیرید که فرقی نمی‌کند سازمان کوچک شما یا بزرگ باشد؛ باید به این چالش‌ها حتما توجه کنید. در سازمان‌های بزرگ که برای مدیریت منابع انسانی واحد مستقلی دارند، به این چالش‌ها توجه بیشتری می‌شود؛ اما در سازمان‌های کوچک که معمولا واحد منابع انسانی ندارند، ممکن است این موضوع مغفول بماند.
در این بخش به تعداد محدودی از رایج‌ترین و مهم‌ترینِ این چالش‌ها اشاره می‌کنیم؛ اما در مقاله چالش های مدیریت منابع انسانی به‌طور مفصل درباره این چالش‌ها به‌همراه راه حل آن‌ها صحبت کرده‌ایم.
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها و دغدغه‌های مدیریت منابع بشری ترک کار توسط کارمندان است که می‌تواند علت‌های مختلفی داشته باشد؛ از نارضایتی شغلی گرفته تا پیداشدن فرصت شغلی بهتر یا… . واحد Hrm در این شرایط باید همیشه جایگزینی برای نیروی کار داشته باشد تا در هنگام مواجهه با این موضوع آسیب کمتری به سازمان وارد شود.
از دیگر چالش‌های مهم Hrm کاهش انگیزه کارکنان در سازمان است. عوامل موثر در کاهش انگیزه پرسنل می‌تواند متعدد باشد که مسائل فضای کار و مسائل خانوادگی و زندگی شخصی از مهم‌ترین آن‌ها هستند.
داشتن ارتباطی نزدیک با پرسنل و گفت‌وگو با آن‌ها می‌تواند در شناسایی عوامل کاهش انگیزه به شما کمک کند. هرچند ممکن است همیشه جوابگو نباشد. در چنین شرایطی استفاده از یک واسط مانند همکاران شخص یا خانواده او در کنار توجه به رفتار فرد در سازمان می‌تواند کمک بزرگی در شناسایی عوامل کاهش انگیزه به شما بکند.
مدل های مدیریت منابع انسانی
مدل‌ها و شیوه‌های مختلفی برای HRM طراحی شده است؛ اما مهم این است که یک مدیر منابع بشری بتواند با موقعیت‌شناسی و ترکیب مدل‌های مختلف بهترین مدل را برای سازمان خودش خلق کند.
برخی از رایج‌ترین مدل های مدیریت منابع انسانی عبارت‌اند از:
- زنجیره ارزش منابع انسانی
- مدل شش بخشی هاروارد
- مدل پاول بوسلی
- مدل علیت استاندارد
- مدل Guest
- مدل تحلیل وارویک
- مدل ۵p
- مدل جان استوری
مدیریت منابع انسانی کسب و کارهای کوچک
۱. انتخاب و استخدام فکرشده
۲. آموزش و توسعه کارکنان
۳. مشارکت و همکاری
۴. بازخورد و ارزیابی مستمر
۵. قدردانی و پاداش
توسعه منابع انسانی چیست؟
به‌طور خلاصه توسعه منابع انسانی با ایجاد مسیری محقق خواهد شد که هدف آن افزایش کارایی افراد در یک سازمان در راستای رسیدن به اهداف استراتژیک سازمان است. این مسیر با تقویت مهارت‌های افراد، تغییر نگرش‌ها، تغییر رفتارها و ایجاد یک سیستم موثر آموزشی و انگیزشی محقق خواهد شد.
نیروی انسانی بخشی از منابع انسانی سازمان است. افراد و کارکنان یک سازمان نیروی انسانی آن سازمان را تشکیل می‌دهند.
مدیریت منابع بشری به مدیریت جنبه انسانی سازمان (هم در داخل و هم در خارج از سازمان) مربوط می‌شود. Hrm را می توان فرآیند جذب و استخدام، توسعه و حفظ منابع پرسنلی مؤثر در سازمان تعریف کرد؛ فرایندی که هدف آن تحقق اهداف سازمانی به‌طور مؤثر و کارآمد است.
نتیجه‌گیری
در این مقاله سعی کردیم درباره تعریف مدیریت منابع انسانی صحبت کنیم و دلایل اهمیت منابع انسانی در سازمان را توضیح دادیم. مدیریت منابع بشری گزاره‌ایست که از سه واژۀ مدیریت، منابع و انسان تشکیل شده است و هرکدام از این کلمات بایسته‌های علمی و نگرشی خاص خود را می‌طلبد. برای درک بهتر این مفاهیم باید سفری به دنیای درون هرکدام از این واژه‌ها را شروع کنیم.
نویسنده: گروه تولید محتوای جریان
ویراستار: سرکار خانم ریحانه مهدوی
تایید نهایی این نوشته توسط سرکار خانم نبی‌خواه انجام شده است.
سپاس از شما
مقاله خوبی بود
سلام
ممنون از همراهی شما
فرق مدیریت منابع انسانی و توسعه منابع انسانی چیه؟
سلام
Hrm سطح بالاتری نسبت به توسعه منابع انسانی داره. در توسعه منابع بشری به‌دنبال رشد و ارتقا و آموزش و توسعه فردی پرسنل هستیم؛ مانند آموزش‌دیدن، یادگیری کار تیمی یا رسیدن به خودآگاهی. اما در مدیریت منابع بشری علاوه بر این موارد موضوعاتی مانند اخراج کارمند، استخدام، برنامه ریزی استراتزیک منابع انسانی و… هم مطرح هست
سلام
من مدیر یک شرکت تولیدی درزمینه لباس کودک هستم. حدود ۱۰ نفر پرسنل دارم. آیا برای موفقیت در کسب و کارم نیازی هست که مدیر منابع انسانی استخدام کنم یا خودم می‌تونم آموزش ببینم و یاد بگیرم؟
سلام
وقت به خیر
مدیریت منابع بشری یک کار تخصصی است که در سازمان‌های بزرگ به عهده مدیر منابع انسانی سازمان است. البته به‌طورکلی مدیر سازمان هم باید تا حدی با اصول مدیریت منابع بشری آشنا باشه. برای کسب و کارهای کوچک این کار می‌تونه به عهده مدیر سازمان باشه.
سلام
مطلب مفیدی بود. اشاره به تفاوت نیروی انسانی و منابع انسانی هم جالب بود
خدا قوت
سلام و ارادت
ممنون از شما سرکار خانم
موفق باشید
سلام
خیلی کامل به ابعاد مختلف مدیریت منابع انسانی پرداختید. مقاله جامعی بود.
ممنون از شما سرکار خانم
خوشحال هستیم که براتون مفید بوده
سایت شما هم در حوزه کوچینگ و هم در حوزه مدیریت منابع انسانی فعالیت داره. درایورها ارتباط کوچینگ و مدیریت منابع انسانی ممکنه توضیح بدید و کدوم مدل از کوچینگ به مدیریت منابع پرسنلی ارتباط بیشتری داره؟
سلام و وقت به خیر
منابع انسانی در حوزه جدب، استخدام، اخراج، آموزش کارکنان و حقوق و دستمزد متناسب با اهداف سازمان فعالیت می‌کنه که از این رو افرادی که در این حوزه سازمان کار می‌کنند،به ارتباط مستمر با کارکنان و مدیران سازمان نیاز دارند.
کوچینگ ابزاری برای ارتباطات این افراد هست که می‌تونه کیفیت این ارتباط را بهتر کنه. همچنین کوچینگ ابزاری برای گفتگوهای هدفمند با رویکرد توانمندی افراد هست و این کمک شایانی هم به سازمان و هم به افراد و کارکنان و مدیران می‌کنه.
مرسی از پادکستی که گذاشتید. برای من خیلی مفید بود و تونستم در فاصله محل کار تا خونه بهش گوش بدم
ممنون از شما که همراه ما بودید
سلام
خسته نباشید
رکن اصلی مدیریت منابع انسانی چیست؟
سلام و اخترام
پایه و اساس Hrm در سازمان اینه که براساس اهداف و چشم‌انداز سازمان تعیین کنه سازمان مثلا برای ۷ سال آینده به چه تعداد کارمند نیاز داره؟ این کارمندان چه مهارت‌ها و توانایی‌هایی باید داشته باشند؟ منبع مالی و معنوی تهیه این تعداد نیروی کار کجاست؟ و…
سلام
من تحصیلاتم در رشته باستان شناسی است ولی من علاقه من کار در منابع انسانی هستم آیا میتوانم در این بخش کار گیر بیارم لازم به ذکر
است که من یک سال تجربه هم در این زمینه دارم.
ممنون میشم اگر پاسخ بدهید.
سلام
اگر دوره‌های آموزشی این حوزه رو ببینید و مهارت کسب کنید، بله. امکانش وجود داره
موفق باشید