مقالات کسب و کاری
مطالعات امکان سنجی یا feasibility studies چیست؟
در دنیای امروز، موفقیت هر پروژه‌ای مستلزم بررسی دقیق و همه‌جانبه جنبه‌های مختلف آن است. در این راستا، طرح توجیهی و مطالعات امکان سنجی ابزاری قدرتمند برای ارزیابی قابلیت اجرایی و سودآوری یک پروژه به حساب می‌آیند. مطالعات امکان‌سنجی (feasibility studies) که گاهی به‌صورت مختصر Fs گفته می‌شود، با تجزیه‌وتحلیل دقیق عوامل فنی، مالی (اقتصادی)، قانونی، عملیاتی و زمانی یک پروژه به مدیران پروژه کمک می‌کنند تا تصمیمات آگاهانه‌ای درباره اجرای پروژه بگیرند. در این مقاله می‌خواهیم به این سولا پاسخ دهیم که مطالعات امکان سنجی چیست و نحوه نوشتن Fs به چه صورت است و چه مراحلی دارد. با مدیربان همراه باشید.
مطالعات امکان سنجی چیست؟
مطالعات امکان سنجی که به آن طرح توجیهی هم می‌گویند، سندی مکتوب از فرایندی دقیق است که برای بررسی و ارزیابی جنبه‌های مختلف یک پروژه انجام می‌شود و هدف آن تعیین میزان امکان‌پذیری و سودآوری پروژه است؛ به همین دلیل به آن مطالعات امکان سنجی هم می‌گویند.این سند در مراحل اولیه طرح‌ریزی و توسعه پروژه انجام می‌شود و به مدیران پروژه کمک می‌کند تا از ریسک‌ها و چالش‌های احتمالی در اجرای پروژه آگاه شوند.
مقاله پیشنهادی برای مطالعه: تفاوت بیزینس پلن و طرح توجیهی در چیست؟
اجزای تشکیل دهنده مطالعات امکان سنجی
مطالعات امکان‌سنجی معمولاً شامل بررسی چهار جنبه اصلی زیر برای انجام یک پروژه است که با عنوان انواع امکان سنجی شناخته می‌شود:
۱. امکان سنجی فنی (Technical Feasibility)
مطالعات امکان سنجی در بُعدِ فنی به بررسی انطباق و توانایی فنی پروژه با شرایط موجود می‌پردازد. این بخش از طرح توجیهی با بررسی جنبه‌های فنی پروژه، مانند امکان‌پذیری طراحی و اجرای پروژه به تصمیم‌گیرندگان کمک می‌کند تا مطمئن شوند پروژه از نظر فنی امکان‌پذیر است.
این مطالعه شامل بررسی موارد زیر است:
- قابلیت طراحی و ساخت تجهیزات و زیرساخت‌های موردنیاز پروژه ؛
- وجود دانش، مهارت و تجربه کافی در تیم اجرایی پروژه؛
- بررسی محدودیت‌های فنی و قانونی مرتبط با اجرای پروژه.
۲. امکان سنجی مالی یا اقتصادی (Financial Feasibility)
به نظر شما چه مواردی را در امکان سنجی مالی باید بررسی کرد؟ بخش ارزیابی امکان سنجی مالی یا اقتصادی در طرح توجیهی با ارزیابی هزینه‌ها و درآمدهای پروژه، به تصمیم‌گیرندگان کمک می‌کند تا مطمئن شوند پروژه از نظر اقتصادی امکان‌پذیر است و دارای پتانسیل سودآوری است؛ بنابراین مطالعه امکان‌پذیری اقتصادی به بررسی جنبه‌های مالی و اقتصادی پروژه می‌پردازد.
این مطالعه شامل موارد زیر است:
- برآورد هزینه‌های اولیه و جاری پروژه؛
- پیش‌بینی درآمدهای حاصل از اجرای پروژه؛
- نرخ بازگشت سرمایه (ROI) و ارزش خالص فعلی (NPV) پروژه؛
- تحلیل ریسک‌های مالی و اقتصادی احتمالی پروژه.
۳. امکان سنجی بازار (Market Feasibility)
مطالعه امکان‌پذیری بازار به بررسی وضعیت بازار و تقاضای محصول یا خدمات ارائه‌شده توسط پروژه می‌پردازد. این مطالعه شامل موارد زیر است:
- اندازه‌گیری و تحلیل بازار هدف پروژه؛
- بررسی رقبا و جایگاه رقابتی پروژه در بازار؛
- پیش‌بینی سهم بازار و میزان فروش پروژه؛
- شناسایی عوامل موثر بر موفقیت پروژه در بازار.
۴. امکان سنجی عملیاتی (Operational Feasibility)
بخش امکان سنجی عملیاتی طرح توجیهی با بررسی قابلیت مدیریت و اجرای پروژه در شرایط موجود، به تصمیم‌گیرندگان کمک می‌کند تا مطمئن شوند پروژه از نظر عملیاتی امکان‌پذیر است و می‌توان آن را با موفقیت اجرا کرد؛ بنابراین مطالعه امکان‌پذیری عملیاتی به بررسی قابلیت سازمان یا تیم برای مدیریت و اجرای پروژه به‌طور موثر می‌پردازد.
این بخش شامل موارد زیر است:
- بررسی ساختار سازمانی و منابع انسانی موردنیاز برای اجرای پروژه؛
- بررسی فرآیندهای عملیاتی و مدیریت پروژه؛
- بررسی قوانین و مقررات مرتبط با اجرای پروژه؛
- بررسی سیستم‌های اطلاعاتی و فناوری موردنیاز برای اجرای پروژه.
۵. امکان سنجی قانونی پروژه
طرح امکان سنجی با بررسی قوانین و مقررات حاکم بر انجام پروژه، به تصمیم‌گیرندگان کمک می‌کند تا مطمئن شوند پروژه از نظر قانونی امکان‌پذیر است و با قوانین و مقررات جاری مغایرت ندارد.
مراحل امکان‌سنجی
مطالعات امکان‌سنجی معمولاً در چند مرحله انجام می‌شود: باتوجه‌به فهرست چهارگانه بالا، مراحل امکان سنجی به شرح زیر است:
- مطالعه کلی کسب و کار: در این مرحله، اهداف و دامنه مطالعه امکان سنجی مشخص می‌شود.
- تحلیل امکان سنجی اولیه: در این مرحله، امکان سنجی کلی پروژه از نظر فنی، اقتصادی و تجاری ارزیابی می‌شود.
- تحلیل مالی: در این مرحله، هزینه‌های اجرای پروژه و درآمدهای احتمالی آن تخمین زده می‌شود.
- تحقیق بازار: در این مرحله، تقاضا برای محصول یا خدمات پروژه در بازار ارزیابی می‌شود.
- برنامه ریزی عملیاتی: در این مرحله، نحوه تولید، توزیع و فروش محصول یا خدمات پروژه ارزیابی می‌شود.
- برنامه ریزی مالی: در این مرحله، منابع مالی موردنیاز برای اجرای پروژه تخمین می‌شود.
- تحلیل ریسک: در این مرحله، ریسک‌های احتمالی اجرای پروژه شناسایی و ارزیابی می‌شود.
- بازنگری پروژه: در این مرحله، نتایج مطالعات امکان سنجی جمع‌بندی و پروژه به لحاظ فنی، اقتصادی و تجاری ارزیابی می‌شود.
در بعضی موارد، ممکن است مراحل امکان سنجی به‌صورت خلاصه‌تر انجام شود. به‌عنوان مثال، در مواردی که پروژه کوچک یا ساده باشد، ممکن است نیازی به انجام همه مراحل نباشد. همچنین، در مواردی که پروژه پیچیده یا پرهزینه است، ممکن است نیاز به انجام مراحل بیشتری باشد.
درنهایت، باید توجه داشت که مراحل امکان سنجی باید طوری انجام شود که اطلاعات کافی برای تصمیم‌گیری درباره اجرا یا عدم اجرای پروژه فراهم شود.
چه زمانی به طرح توجیهی نیاز داریم؟
تهیه طرح توجیهی و انجام مطالعات امکان‌سنجی در مراحل اولیه شروع بیزینس و همچنین در مرحله توسعه بخش‌هایی از پروژه بسیار استفاده می‌شود؛ بااین‌حال، تصمیم‌گیری برای انجام یک مطالعه امکان‌سنجی باید با دقت و به‌طور آگاهانه انجام شود؛ زیرا این مطالعات فرآیندی پرهزینه و زمان‌بر است.
در ادامه به بررسی زمان مناسب برای انجام مطالعات امکان‌سنجی می‌پردازیم.
زمان داشتنِ یک ایده تجاری جدید
اگر ایده تجاری جدیدی دارید که می‌خواهید آن را بررسی کنید، انجام یک مطالعه امکان‌سنجی می‌تواند کمک کند تا بفهمید آیا این ایده تجاری از نظر فنی، اقتصادی، قانونی و عملیاتی امکان‌پذیر است یا خیر. این مطالعه همچنین می‌تواند به شما در شناسایی و ارزیابی ریسک‌های بالقوه پروژه کمک کند.
زمان راه‌اندازی یک کسب‌وکار جدید
اگر قصد دارید یک کسب‌وکار جدید راه‌اندازی کنید، طرح امکان‌سنجی می‌تواند به شما در شناختتان از بازار هدف، راه‌های تامین نیازهای مالی و تخصیص منابع به پروژه کمک کند. این مطالعه همچنین می‌تواند به شما در شناسایی رقبا و تعیین موقعیت کسب‌وکار شما در بازار کمک کند.
زمان معرفی یک محصول یا خدمت جدید
اگر قصد دارید یک محصول یا خدمت جدید معرفی کنید، انجام مطالعات امکان‌سنجی می‌تواند به شما در ارزیابی بازار هدف، تعیین قیمت و تعیین بودجه بازاریابی کمک کند. طرح توجیهی همچنین می‌تواند به شما در شناسایی موانع احتمالی و برنامه‌ریزی برای آنها کمک بسیاری کند.
زمان جذب سرمایه‌گذار
اگر می‌خواهید سرمایه‌گذار جذب کنید، انجام مطالعات امکان‌سنجی می‌تواند به شما در جلب اعتماد سرمایه‌گذاران و متقاعد کردن آنها برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌تان کمک کند. این مطالعه با ارائه اطلاعات دقیق و مستند، به سرمایه‌گذاران نشان می‌دهد که پروژه شما از نظر فنی، اقتصادی، قانونی و عملیاتی امکان‌پذیر است و پتانسیل سودآوری دارد.
درنهایت، تصمیم‌گیری درباره زمان انجام مطالعه امکان‌سنجی باید باتوجه‌به ماهیت و پیچیدگی پروژه، منابع موجود و سطح ریسک پروژه انجام شود. اگر درباره زمان مناسب برای انجام این مطالعات مطمئن نیستید، بهتر است با یک مشاور تجاری یا متخصص مطالعات امکان‌سنجی مشورت کنید.
فواید مطالعات امکان سنجی در چیست؟
مطالعات امکان‌سنجی (Fs) ابزاری ارزشمند برای سنجش امکان‌پذیری و سودآوری پروژه‌ها هستند و اهمیت زیادی برای مدیران پروژه، شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران دارند. در ادامه به بعضی از فواید اصلی این مطالعات اشاره می‌کنیم:
۱. تصمیم‌گیری آگاهانه برای مدیران پروژه
مطالعات امکان‌سنجی به مدیران پروژه کمک می‌کنند تا قبل از سرمایه‌گذاری قابل‌توجه در یک پروژه، مزایا و معایب آن را به‌طور دقیق بررسی کنند. این مطالعات با ارزیابی جنبه‌های مختلف پروژه، مانند بازار، هزینه‌ها و ریسک‌ها به مدیران پروژه در گرفتنِ تصمیمات آگاهانه و کاهش ریسک شکست پروژه کمک می‌کند.
طرح توجیهی با ارائه ارزیابی واضح و عینی از ریسک‌ها و مزایای بالقوه پروژه به کاهش عدم قطعیت و بهبود فرایند تصمیم‌گیری کمک می‌کند. این ویژگی می‌تواند به ذینفعان کمک کند تا تصمیمات آگاهانه‌ای در مورد ادامه یا توقف پروژه بگیرند.
۲. شناسایی ریسک‌ها و چالش‌ها
مطالعات امکان‌سنجی به شناسایی و ارزیابی ریسک‌های بالقوه پروژه کمک می‌کنند. این مطالعات با بررسی دقیق جنبه‌های مختلف پروژه، مانند مسائل فنی، قانونی و عملیاتی مدیران پروژه را قادر می‌کند تا ریسک‌های احتمالی را شناسایی کرده و برای مدیریت بهتر ریسک‌ها برنامه‌ریزی و از بروز مشکلات احتمالی در مراحل بعدی جلوگیری کنند.
مطالعات امکان‌سنجی اطلاعات ارزشمندی را ارائه می‌دهد که می‌تواند به کارآفرینان کمک کند تا چالش‌های بالقوه را قبل از راه‌اندازی مشاغل جدید خود شناسایی و به آنها رسیدگی کنند. این فاکتور می‌تواند شانس موفقیت کارآفرینان را افزایش دهد.
۳. مدیریت بهتر منابع
مطالعات امکان‌سنجی با ارزیابی دقیق نیازهای پروژه، به تخصیص بهینه منابع مالی و انسانی کمک می‌کند. این مطالعات به مدیران پروژه در تعیین بودجه دقیق پروژه، انتخاب پیمانکاران مناسب و مدیریت منابع کمک می‌کند.
۴. افزایش اطمینان سرمایه‌گذاران
مطالعات امکان‌سنجی با ارائه اطلاعات دقیق و مستند، به جذب سرمایه‌گذاران و تأمین منابع پروژه کمک زیادی کرده و باعث افزایش اطمینان سرمایه‌گذاران و جذب سرمایه‌های بیشتر می‌شود.
این مطالعات با نشان دادن قابلیت اجرایی و سودآوری پروژه، سرمایه‌گذاران را ترغیب می‌کند تا در پروژه با آسودگی خاطر سرمایه‌گذاری کنند. این فرصت امر می‌تواند برای تأمین بودجه موردنیاز برای تحقق پروژه بسیار مهم باشد.
۵. بهبود برنامه‌ریزی و مدیریت پروژه
مطالعات امکان‌سنجی با شناسایی اهداف و محدودیت‌های پروژه، به بهبود برنامه‌ریزی و مدیریت پروژه کمک می‌کنند. این مطالعات به مدیران پروژه در تعیین زمان‌بندی دقیق پروژه، تعیین نقاط عطف و ارزیابی پیشرفت پروژه کمک می‌کند.
۶. افزایش احتمال موفقیت پروژه
طرح توجیهی با شناسایی و مدیریت ریسک‌های احتمالی، به افزایش احتمال موفقیت پروژه کمک می‌کند.
۷. صرفه‌جویی در زمان و هزینه
انجام مطالعات امکان سنجی و تدوین طرح توجیهی در مراحل اولیه طرح‌ریزی و توسعه پروژه، به صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌ها کمک می‌کند.
۸. مستندسازی تصمیمات
طرح امکان‌سنجی با مستندسازی فرآیند تصمیم‌گیری، به شفافیت و پاسخگویی در فرایند اجرای پروژه کمک می‌کند. این مطالعات با ارائه گزارشات جامع و مستند، به مدیران پروژه و سرمایه‌گذاران در پیگیری پیشرفت پروژه و ارزیابی تصمیمات گرفته‌شده کمک می‌کند.
۹. شناسایی فرصت‌های بالقوه
مطالعات امکان‌سنجی همچنین می‌توانند فرصت‌های بالقوه‌ای را شناسایی کنند که ممکن است در ابتدا آشکار نبوده باشند. این مورد می‌تواند به کارآفرینان و مدیران پروژه کمک کند تا حداکثر استفاده را از سرمایه‌گذاری خود داشته باشند.
مثال از نحوه نوشتن Fs در پروژه
در ادامه به یک مثال از نگارش طرح توجیهی برای پروژه راه‌اندازی یک استارتاپ نوپا درزمینه تجارت الکترونیکی می‌پردازیم.
عنوان پروژه: راه‌اندازی یک استارتاپ نوپا درزمینه تجارت الکترونیکی
هدف پروژه: توسعه و راه‌اندازی یک فروشگاه اینترنتی برای فروش محصولات مرتبط با فناوری اطلاعات
در ادامه این بخش به بررسی امکان سنجی پروژه در ابعاد مختلف می‌پردازیم:
۱. امکان سنجی فنی
- طراحی و توسعه وب‌سایت فروشگاه اینترنتی: بررسی و شناسایی پلتفرم‌های مناسب برای طراحی و توسعه وب‌سایت فروشگاه اینترنتی، باتوجه‌به نیازها و قابلیت‌های فنی پروژه.
- امنیت و حفاظت از اطلاعات مشتریان: بررسی و پیاده‌سازی راهکارهای امنیتی مناسب برای حفاظت از اطلاعات مشتریان، مانند استفاده از پروتکل‌های رمزنگاری و کدهای تأیید هویت.
- سیستم‌های پردازش پرداخت آنلاین: بررسی و پیاده‌سازی سیستم‌های پردازش پرداخت آنلاین معتبر و ایمن برای تسهیل فرآیند خرید مشتریان.
۲. امکان سنجی مالی
- برآورد هزینه‌های راه‌اندازی و نگهداری پروژه: شناسایی و برآورد هزینه‌های اولیه و جاری پروژه، مانند هزینه‌های طراحی و توسعه وب‌سایت، هزینه‌های میزبانی وب، هزینه‌های تبلیغات و بازاریابی و هزینه‌های نیروی انسانی.
- پیش‌بینی درآمدهای پروژه: پیش‌بینی میزان درآمدهای حاصل از فروش محصولات در فروشگاه اینترنتی، باتوجه‌به بازار هدف، تنوع محصولات، استراتژی‌های قیمت‌گذاری.
- محاسبه نرخ بازگشت سرمایه (ROI): محاسبه نرخ بازگشت سرمایه (ROI) پروژه، با در نظر گرفتن هزینه‌های اولیه و درآمدهای پیش‌بینی‌شده.
۳. امکان سنجی بازار
- تحقیقات بازار و تحلیل رقبا: انجام تحقیقات بازار برای شناسایی نیازها و خواسته‌های مشتریان هدف، بررسی رقبای موجود در بازار و ارزیابی جایگاه رقابتی پروژه.
- بررسی بازار هدف و تقاضای محصولات: بررسی بازار هدف پروژه، شامل جمعیت‌شناسی، ترجیحات خرید و میزان تقاضا برای محصولات مرتبط با فناوری اطلاعات.
- پیش‌بینی میزان فروش و سهم بازار: پیش‌بینی میزان فروش محصولات در فروشگاه اینترنتی، باتوجه‌به میزان تقاضای بازار، قیمت‌گذاری محصولات و استراتژی‌های بازاریابی.
- شناسایی عوامل موثر بر موفقیت پروژه در بازار.
۴. امکان‌پذیری عملیاتی
- بررسی ساختار سازمانی و منابع انسانی: بررسی ساختار سازمانی مناسب برای مدیریت و اداره پروژه، شناسایی و جذب نیروهای انسانی متخصص و متعهد.
- طراحی فرآیندهای عملیاتی و مدیریت پروژه: طراحی فرآیندهای عملیاتی برای خرید محصولات، مدیریت انبار، پردازش سفارشات و پشتیبانی مشتریان.
۵. امکان سنجی قانونی
- بررسی قوانین و مقررات مرتبط با تجارت الکترونیکی: بررسی قوانین و مقررات مربوط به تجارت الکترونیکی در کشور، اطمینان از انطباق پروژه با این قوانین.
سخن پایانی
طرح توجیهی یا مطالعات امکان سنجی (feasibility studies) سندی مهم و ارزشمند است که نقش اساسی در موفقیت پروژه‌های تجاری ایفا می‌کند. این سند با ارائه اطلاعات دقیق و مستند، به تصمیم‌گیرندگان کمک می‌کند تا تصمیم آگاهانه‌ای در خصوص اجرای پروژه بگیرند، ریسک‌های احتمالی را شناسایی و مدیریت کنند و بنابراین احتمال موفقیت پروژه را افزایش دهند. انجام Fs در مراحل اولیه طرح‌ریزی و توسعه پروژه، هزینه‌های اصلاحات و تغییرات احتمالی را در مراحل بعدی کاهش می‌دهد.
اگر برای نوشتن طرح توجیهی به کمک نیاز دارید…
- فرم درخواست زیر را پر کنید.
- به شماره ۹۱۵۴۵۲۱۳۳۸(۹۸+) در تلگرام پیام دهید.
